Description
This is a lay summary of the article published under the DOI: 10.1186/s43058-020-00033-5
Zulu translation of DOI: 10.1186/s43058-020-00033-5
Abantu abaphila ne-HIV (PLHIV) abathola imishanguzo ye-antiretroviral bandise amathuba okuba nesifo senhliziyo nemithambo yegazi (CVD).
Ukuhlanganiswa kwezinsizakalo zephika (HTN), ukuyingozi ehamba phambili ekutholeni i-CVD, emitholampilo ye-HIV kuyanconywa e-Uganda.
Umsebenzi wethu wangaphambili ubonise izikhala eziningi ekusetshenzisweni kokunakekelwa okudidiyelwe kwe-HTN ekulashweni kwe-HIV.
Kulolu cwaningo, sifuna ukuhlola izithiyo kanye nabagqugquzeli bokuhlanganisa ukuhlolwa nokwelashwa kwe-HTN emitholampilo ye-HIV eMpumalanga ne-Uganda.
Senze ucwaningo olusezingeni eliphezulu emitholampilo emithathu ye-HIV enokusebenza kwe-HTN okuphansi, okumaphakathi, nokuphezulu, esikuhlele ngokusekelwe emsebenzini wethu wangaphambili.
Siqondiswa uHlaka Oludidiyelwe Lokuqaliswa Kocwaningo (i-CFIR), senze izingxoxo ezingahleliwe kanye namaqembu abahlanganyeli nabaphathi abaphethe ezempilo, abahlinzeki bezempilo, kanye nabantu abaphila nephika PLHIV (n = 83).
Izingxoxo zibhalwe njengoba zishiwo.
Abacwaningi abathathu basebenzise indlela yokudonswa kwemali (eqhutshwa yi-CFIR) ukuze bakhe amakhodi nezindikimba ezifanele.
Kubekwe ngamazinga ukuze kutholwe i-valence namandla esakhiwo ngasinye se-CFIR mayelana nokuba nomthelela ekuhlanganisweni kwe-HTN/HIV.
Izithiyo ekuhlanganisweni kwe-HTN/HIV zavela ekwakhiweni kwe-CFIR okuyisithupha:
Ukukhuthaza kanye nemivuzo yenhlangano, izinsiza ezitholakalayo, ukufinyelela olwazini nolwazi, ulwazi nezinkolelo mayelana nokungenelela, ukuzethemba, kanye nokuhlela.
Izithiyo zihlanganisa ukushoda kwemishini ye-BP esebenzayo, ukungeneli kwemithi elwa nomfutho wegazi ophakeme, umthwalo owengeziwe kubahlinzeki bezinsizakalo ze-HTN, ulwazi olwanele lwabantu abaphila ne-PLHIV mayelana nokunakekelwa kwe-HTN, ulwazi oluncane, amakhono kanye nokusebenza kahle kwabahlinzeki bezempilo ukuze bahlole futhi belaphe i-HTN, kanye nokungahleleli okwanele kwezinsizakalo ezididiyelwe ze-HTN/HIV.
Inzuzo ehlobene yokuhlinzeka ngezinsizakalo ze-HTN kanye ne-HIV endaweni eyodwa, ubulula (imvelo engeyona inkimbinkimbi) yokunakekelwa okudidiyelwe kwe-HTN/HIV, ukuguquguquka, nokuhambisana kokunakekelwa kwe-HTN nezinsizakalo ezikhona ze-HIV yizona ezihamba phambili zokuhlanganisa i-HTN/HIV.
Ukwakhiwa okusele kwe-CFIR bekungabalulekile mayelana nokuba nomthelela ekuhlanganisweni kwe-HTN/HIV.
Ngokusebenzisa i-CFIR, sibonise ukuthi nakuba kunezithiyo ezingalungiseka ekuhlanganisweni kwe-HTN/HIV, ukuhlanganiswa kwe-HTN/HIV kuyathakazelisa iziguli, abahlinzeki bezempilo, kanye nabaphathi.
Ukuthuthukisa ukufinyelela ekunakekelweni kwe-HTN kubantu abaphila nePL-HIV kuzodinga ukunqoba izithiyo nokusebenzisa abagqugquzeli kusetshenziswa indlela yokuqinisa uhlelo lwezempilo.
Lemiphumela iyinkomba yokuklama ukungenelela okufanele ngokomo ukuze kuhlanganiswe i-HTN/HIV emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi.
Ucwaningo lukhombisa ukuthi imitholampilo ye-HIV ayinazo izinsiza nezisebenzi ezanele zokunakekela iziguli ezibuye zibe nephika.
Iphika, noma umfutho wegazi ophezulu, uhlasela umuntu omdala o-1 kwaba-3 abaphila ne-HIV e-Uganda.
Njengoba abantu abanalezi zimo ezimbili bendawonye kufanele bavakashele ezibhedlela njalo, abacwaningi bathi kunengqondo ukuthi imitholampilo ekhona ye-HIV nayo ixilonge futhi yelaphe iphika, esikhundleni sokuthumela iziguli ezinephika kwezinye izindawo.
Ngeshwa, imitholampilo eminingi ye-HIV ayikakahlanganisi ngempumelelo ukunakekelwa kwephika nokunakekelwa kwe-HIV esuvele ikunikeza.
Abacwaningi baphenye ukuthi kungani ukunakekelwa okudidiyelwe kusebenza noma kungasebenzi empumalanga ye-Uganda.
Ukuqonda izinselelo kuzosiza ukwakha izindlela ezingcono zokuhlanganisa iphika kanye nokunakekelwa kwe-HIV.
Baxoxisane nabasebenzi bezempilo emitholampilo ye-HIV kanye neziguli eziphila ne-HIV kanye nephika.
Bahlaziye izimpendulo besebenzisa izindlela zesayensi ezijwayelekile zokuthuthukisa ukungenelela kokunakekelwa kwezempilo.
Bathole ukuthi imitholampilo ye-HIV ayinabo abantu abanamakhono nezinsiza, okuhlanganisa imishini yomfutho wegazi nemithi.
Iziguli nazo bezingazi ukuthi zingathola usizo lwezempilo kuzo zombili izifo emitholampilo ye-HIV.
Abanye abacwaningi bafunde ukuthi i-Afrika ingahlanganisa kanjani iphika kanye nokunakekelwa kwe-HIV.
Nokho, bekungokokuqala ngqa ukuthi kusetshenziswe indlela yesayensi ejwayelekile eshiwo ngenhla, eyaziwa ngokuthi i-Consolidated Framework ye Implementation Research (CFIR), ukuze kubhekwe izisombululo ezithile zenkinga.
Abacwaningi baxwayisile nokho ukuthi ocwaningweni lwabo, iziguli eziningi bezingazi ngokunakekelwa okudidiyelwe kwe-HIV-hypertension, ngoba azikaze zifundiswe ngakho.
Lokhu kusho ukuthi abaningi abakwazanga ukuphendula imibuzo kahle.
Ngakho-ke bayale ukuthi ucwaningo oluzayo kumele lubheke ukuqonda kweziguli.
Baphinde bathi kusadingeka olunye ucwaningo ukuze kuqhathaniswe amanani nenzuzo yokwelashwa kwephika ne-HIV okuhlanganisiwe.
Iziphathimandla zezempilo zase-Uganda nezinye zase-Afrika zingasebenzisa imininingwane evela kulolu cwaningo ukuze zenze ukunakekelwa okudidiyelwe komfutho wegazi ophezulu kanye ne-HIV.
Ngokungenelela okunjalo, singakwazi ukuqeda ukufa obekugwemeka ngenxa yephika, njengoba kuzotholakala kusenesikhathi futhi kwelashwe lapho iziguli zifuna ukunakekelwa nge-HIV.
Amharic translation of DOI: 10.1186/s43058-020-00033-5
Hausa translation of DOI: 10.1186/s43058-020-00033-5
Luganda translation of DOI: 10.1186/s43058-020-00033-5
Northern Sotho translation of DOI: 10.1186/s43058-020-00033-5
Yoruba translation of DOI: 10.1186/s43058-020-00033-5